จิตฺตวุตฺติวิเสสตฺตา จิตฺตสฺส ปวตฺติวิเสสตฺตา มานสา จิตฺเต ภวา สาตฺติกาภาวา องฺคโต สรีรโต พหินิสฺสฏเสทาทิอนุภาเวหิ พหินิกฺขนฺตเสทาทีหิ อนุภาเวหิ กรณภูเตหิ วณฺณิยา วณฺณนียา โหนฺตีติ, องฺคโต พหิ นิสฺสฏนฺติ วิเสสเนน วิสิฏฺฐภูตเสทาทีนเมว ภาวานุภาวตฺตํ วินา เกวลํ เสทาทโย วุตฺตา สมานา ภาวาทโย นาม น โหนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ จิตฺตสฺส วุตฺตีติ จ, สา เอว วิเสโส เยสํ สาตฺติกานมิติ จ, เตสํ ภาโวติ จ, มนสิ ภวาติ จ, เสโท อาทิ เยสํ เขฬาทีนมิติ จ, นิสฺสฏา นิคฺคตา จ เต เสทาทโย เจติ จ, เต เอว อนุภาวาติ จ วากฺยํฯ

รสอธิปฺปาย

[352]

สามชฺชิกาน’มานนฺโท, โย พนฺธตฺถานุสารินํ;

รสียตีติ ตญฺญูหิ, รโส นามา’ย’มีริโตฯ

[352] อิทานิ ‘‘รสสฺสาทาย สาธูน’’นฺติ วุตฺตตฺตา รเส นิทฺทิสนฺโต อาห ‘‘สามชฺชิกาน’’มิจฺจาทิฯ พนฺธสฺส อตฺโถ, ตทนุสฺสรนฺติ มโนภาวนาวเสนาติ พนฺธตฺถานุสาริโน, เตสํ สามชฺชิกานํ สพฺภานํ มนสิ โย อานนฺโท, อยํ โลกมธุราทิรโส วิย พนฺเธ สิงฺคาราทิ รโส นาม อีริโต ตญฺญูหิ รสญฺญูหิฯ กถมิตฺยาห ‘‘รสียตี’’ติ, อสฺสาทียตีติ อตฺโถฯ กิญฺจ? ยถา นานาพฺยญฺชนสงฺขตมนฺนํ ภุญฺชมานา รเส อสฺสาทิยนฺติ สุมานสา ปุริสา สนฺโตสญฺจาธิคจฺฉนฺติ, ตถา นานาภินยพฺยญฺชิเต วาจงฺคสตฺโถเปเต ฐายีภาเว อสฺสาเทนฺติ สุมานสาเปกฺขกา, ตสฺมา เอเต นาฏฺยาติปิ วุจฺจนฺติฯ

[352] อิทานิ ‘‘รสสฺสาทาย สาธูน’’นฺติ วตฺวา อุทฺทิฏฺฐกฺกเมน สมฺปตฺตํ รสํ ทสฺเสติ ‘‘สาม’’อิจฺจาทินาฯ พนฺธตฺถานุสารินํ พนฺธสฺส อตฺถานุรูปสารีนํ พุทฺธิยา ปวตฺตานํ สามชฺชิกานํ สพฺภานํ จิตฺเต ภโว โย อานนฺโท สนฺโตโส อตฺถิ, อยํ โลเก มธุราทิรโส วิย อสฺสาทนีโย โหตีติ อตฺถยุตฺเตน ‘‘รสียตี’’ติ อิมินา วจนตฺเถน รโส นามาติ ตญฺญูหิรสญฺญูหิ อีริโต กถิโตติฯ